علائم تشخیص کیست تخمدان | از کجا بفهمیم کیست داریم؟

تخمدان ها اندام های کوچکی در دو طرف رحم هستند که از طریق لوله های فالوپ به یکدیگر وصل شده اند. تخمدان ها سلول های تخمک را نگه می دارند و هورمون هایی مانند استروژن و پروژسترون را می سازند. وجود کیست در تخمدان ها مانع از آزادسازی تخمک به درون رحم می شود. در این نوشته همراه ما باشید تا بتوانید در این زمینه و پرسش های فوق آگاهی داشته باشید؛ که کیست تخمدان چیست؟ آیا کیست های تخمدان با یکدیگر متفاوت هستند؟ علائم تشخیص کیست تخمدان چیست؟ کیست تخمدان چگونه تشخیص داده می شود؟ کیست تخمدان چگونه درمان می شود؟ چه زمانی جراحی توصیه می شود؟

کیست تخمدان چیست؟

در این پادکست خانم دکتر مژده نامداری توضیحاتی درمورد عملکرد تخمدان و انواع و علائم کیست تخمدان ها توضیح می دهند.

کیست تخمدان کیسه ای پر از مایع یا مواد نیمه جامد است که روی یا درون یک یا هر دو تخمدان شما تشکیل می شود. کیست ها می توانند در سنین باروری یا بعد از یائسگی رخ دهند. برخی از افراد مبتلا به کیست تخمدان درد یا فشار لگن دارند، در حالی که برخی دیگر هیچ علامتی ندارند. بیشتر کیست های تخمدان خوش خیم هستند، یعنی سرطانی نیستند و به خودی خود بدون هیچ درمانی از بین می روند. به ندرت، یک کیست ممکن است بدخیم یا سرطانی باشد که ممکن است به سرطان تخمدان منجر شود. زنان و دختران مجرد به‌ دلیل تغییر سبک زندگی، تغذیه نامناسب یا افزایش وزن بیش از پیش دچار این مشکل هستند.

انواع مختلف کیست تخمدان

شایع ترین علل کیست تخمدان به این بستگی دارد که آیا هنوز دوره های قاعدگی دارید یا خیر. در افرادی که هنوز پریودهای ماهانه دارند (پیش از یائسگی)، شایع ترین علل کیست تخمدان عبارتند از:

کیست عملکردی

کیست های عملکردی با چرخه قاعدگی مرتبط هستند و اگر وارد یائسگی نشده باشید بسیار شایع هستند. گاهی اوقات، کیست های عملکردی را کیست ساده می نامند. این کیست فانکشنال در نتیجه تخمک گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان) رخ می دهند. این کیست‌ها می‌تواند نشانه‌ای از عملکرد تخمدان‌های شما باشد. کیست‌های عملکردی معمولاً در طول زمان، معمولاً در عرض 60 روز، بدون درمان خاصی کوچک می‌شوند. دو نوع کیست عملکردی شامل موارد زیر می شود:

1. کیست های فولیکولی: یک کیسه کوچک در تخمدان شما، به نام فولیکول، هر ماه یک تخمک را به عنوان بخشی از چرخه قاعدگی آزاد می کند. کیست فولیکولار زمانی تشکیل می شود که فولیکول تخمک را آزاد نکند. در عوض، فولیکول با مایع پر می شود و بزرگتر می شود.
2. کیست جسم زرد: پس از اینکه فولیکول تخمک را آزاد می کند، گروهی از سلول های تولید کننده هورمون به نام جسم زرد را تشکیل می دهد. کیست زمانی تشکیل می شود که مایع در جسم زرد جمع می شود و باعث رشد آن می شود.

تراتوما

کیست درموئید (تراتوم) یکی از شایع ترین انواع کیست که در زنان بین 20 تا 40 سال یافت می شود. کیست درموئید از «سلول‌های زاینده» تخمدان تشکیل شده و این نوع کیست حاوی انواع مختلفی از بافت هایی است که بدن را تشکیل می دهند، مانند پوست و مو. اکثر کیست های درموئید خوش خیم هستند، اما به ندرت می توانند سرطانی باشند.

سیست آدنوما

این کیست ها در سطح بیرونی تخمدان شکل می گیرند. آن ها می توانند بسیار بزرگ شوند اما معمولاً خوش خیم هستند.

اندومتریوما (کیست شکلاتی)

این کیست در نتیجه آندومتریوز ایجاد می شود که سلول‌های اندومتریال رحم بیرون از رحم رشد می‌کنند. این کیست شبیه کیسه ای بر روی تخمدان است و حاوی مایعات و برخی اوقات شامل مواد نیمه جامد می باشد.

سندرم تخمدان پلی کیستیک

سندرم تخمدان پلی کیستیک وضعیتی است که باعث می شود تعداد زیادی کیست کوچک و بی خطر روی تخمدان های شما ایجاد شود. در صورت وجود تعادل هورمون هایی که توسط تخمدان ها ایجاد می شود، این کیست ها تشکیل خواهند شد. در سندرم تخمدان پلی کیستیک،  این کیست ها نیازی به برداشتن ندارند، اما افراد مبتلا به PCOS علائم معمولی شامل پریودهای نامنظم یا بدون قاعدگی، افزایش وزن، آکنه، رشد بیش از حد مو، خستگی شدید قبل از تغییر خلق و خوی پریود و مشکل در باردار شدن دارند که گاهی نیاز به درمان دارویی است.

علائم کیست تخمدان

در بیشتر موارد، کیست تخمدان ایجاد علائم نمی کند. بسیاری از آن ها در طی یک آزمایش معمول لگن یا آزمایش تصویربرداری تشخیص داده می شوند که به دلایل دیگری انجام خواهد شد. برخی از کیست های بزرگتر ممکن است در طی انجام فعالیت های خاص باعث ایجاد درد در ناحیه شکم و لگن شود. همچنین کیست هایی که پیچ خورده اند یا ترکیده اند نیز ممکن است باعث درد ناگهانی و شدید شکم، تهوع و استفراغ و تب شود. پارگی کیست اغلب بعد از ورزش، مقاربت جنسی، ضربه یا حتی معاینه لگن رخ می دهد.

به صورت کلی می توان موارد ذیل را به عنوان علائم شایع کیست تخمدان بیان کرد؛

1. درد در ناحیه شکم یا لگن، به ویژه در دوره قاعدگی یا هنگام مقاربت
2. دوره های نامنظم قاعدگی که ممکن است سبک تر و سنگین تر از حد معمول باشد.
3. مشکل در هنگام خالی کرده روده و مثانه
4. تکرر ادرار
5. حساس پری (نفخ) واقع در قسمت پایین شکم که ممکن است در یک طرف بدن شما بارزتر باشد.
6. افزایش وزن
7. هیرسوتیسم (افزایش رشد موهای بدن)

چه چیزی باعث ایجاد کیست تخمدان می شود؟

تخمک گذاری علت اصلی کیست تخمدان است. علل دیگر عبارتند از:

1. تولید مثل غیر طبیعی سلولی تولید مثل سلول های غیر معمول می تواند باعث ایجاد کیست هایی مانند درموئید و سیستادنوما شود.
2. اندومتریوز این کیست ها اغلب در مراحل پیشرفته اندومتریوز روی تخمدان ایجاد می شوند.
3. عفونت‌های شدید لگنی (PID) ممکن است گسترش یابد و تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ را درگیر کند. در نتیجه، کیست های پر از چرک در نزدیکی تخمدان ها و/یا لوله های فالوپ تشکیل می شوند.

از کجا بفهمیم کیست داریم؟

برای تشخیص کیست تخمدان تحت معاینه فیزیکی متخصص زنان و زایمان قرار می گیرید اگر پزشک مشکوک به کیست رحم شود، برای یافتن اطلاعات بیشتر ممکن است آزمایش های زیر را توصیه کند؛

سونوگرافی

این تست از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر از اندام های داخلی استفاده می کند. ابزاری به نام مبدل در واژن یا روی شکم قرار می گیرد و نماهای ایجاد شده توسط امواج صوتی شکل، اندازه و محل قرارگیری کیست را نشان می دهد. نماها همچنین نشان می دهد کیست جامد است یا پر از مایع.

آزمایش خون

ممکن است شما یک آزمایش خون انجام دهید که سطح ماده ای به نام CA 125 را اندازه گیری کند. گاهی اوقات این آزمایش در افراد مبتلا به کیست تخمدان توصیه می شود. CA 125 پروتئینی در خون است که در صورت ابتلا به سرطان تخمدان می تواند افزایش یابد. مهم است بدانید که بر اساس نتایج آزمایش CA 125 نمیتوانیم یک فرد را مبتلا به سرطان تخمدان بدانیم زیرا، شرایط غیر سرطانی می تواند باعث افزایش CA 125 شود، از جمله آندومتریوز، فیبروم رحم، عفونت های لگنی، نارسایی قلبی و بیماری های کبد و کلیه. در نتیجه، اندازه گیری CA 125 در هر مورد توصیه نمی شود:

• اگر یائسه هستید و کیست تخمدان دارید، اغلب CA 125 توصیه می شود.
• اگر در دوران پیش از یائسگی هستید و کیست تخمدانی دارید که در سونوگرافی بسیار بزرگ یا مشکوک به سرطان به نظر می رسد، ممکن است CA 125 توصیه شود.
• اگر در دوران پیش از یائسگی هستید و کیست های تخمدان کوچکی دارید و مشکوک به سرطان به نظر نمی رسد، معمولاً CA 125 توصیه نمی شود.

افزایش سطح CA 125 به همراه یافته های مشخصی از سونوگرافی و معاینات فیزیکی، ممکن است نگرانی را در مورد سرطان تخمدان به خصوص در زنان مبتلا ایجاد کند.

سی تی اسکن

در این کار از یک سری پرتوهای ایکس و یک کامپیوتر برای ایجاد تصویری دقیق از منطقه استفاده می شود. برای رد سایر علل احتمالی علائم ممکن است شما نیاز به آزمایش های بیشتری داشته باشید.

درمان کیست تخمدان

در این پادکست دکتر نامداری درباره عوارض کیست تخمدان و درمان کیست صحبت می کنند.

چندین گزینه درمانی برای کیست وجود دارد. انتخاب گزینه بستگی به نوع کیست و بسته به سن، علائم، نتایج آزمایش خواهد داشت. گزینه های درمانی شامل درمان دارویی و در صورت بزرگ بودن کیست یا ایجاد علائم، عمل جراحی می باشد. قرص های جلوگیری از بارداری گاهی بهترین دارو برای کیست تخمدان است تا مانع از ایجاد کیست جدید بشود. در برخی از موارد هیچ گونه درمانی برای رفع کیست ها صورت نمی گیرد و به منظور نظارت بر کیست ها معاینات سونوگرافی مکرر انجام می شود تا ببینند کیست در اندازه یا شکل ظاهری تغییر کرده است یا خیر. پزشک متخصص شما تصمیم می گیرد چه زمانی آزمایش سونوگرافی را تکرار کنید و این پیگیری چه مدت طول می کشد. بسیاری از کیست ها بعد از یک یا دو دوره قاعدگی به تنهایی از بین می روند.

چه زمانی جراحی برای کیست رحم توصیه می شود؟

اگر کیست شما بسیار بزرگ باشد یا باعث علائم آزاردهنده شود یا به سرطان مشکوک باشد، ممکن است عمل کیست تخمدان توصیه شود. نوع عمل به چندین عامل بستگی دارد؛ از جمله اندازه کیست، سن، تمایل شما به بچه دار شدن و اینکه آیا سابقه خانوادگی سرطان تخمدان یا سینه داشته باشید.

جراحی به دو صورت انجام می گیرد، که در ادامه دو روش لاپاراسکوپی و لاپاراتومی را توضیح می دهیم:

لاپاراسکوپی

پزشک شما یک دوربین را از طریق یک برش در شکم شما وارد می کند و می تواند اندام های تولید مثل و حفره لگن شما را مشاهده کند. سیستکتومی (Cystectomy) عمل جراحی به منظور خارج کردن کیست از تخمدان انجام می شود.

لاپاراتومی

زمانی که کیست تخمدان بیش از حد بزرگ باشد یا خطر ابتلا به سرطان در فرد زیاد باشد، نیاز به برداشتن تخمدان است. به این عمل اوفورکتومی (Oophorectomy) گفته می شود. بعد از انجام عمل نمونه به آزمایشگاه فرستاده می شود و در صورت تایید سرطانی بودن پزشک رحم و تخمدان ها در می آورد.

آیا با وجود کیست تخمدان می توان باردار شد؟

کیست هایی که معمولا بر باروری تاثیر می گذارند کیست اندومتریوما و کیست ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک است. در حالی که بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک به طور طبیعی باردار می شوند، برخی ممکن است برای کمک به تنظیم تخمک گذاری خود به دارو نیاز داشته باشند یا حتی تخمک گذاری را به طور کامل شروع کنند. کلومیفن و لتروزول اغلب برای این زنان تجویز می شود و باعث تحریک آزاد شدن ماهانه تخمک از تخمدان ها می شود.

اگر دارو ناموفق باشد، ممکن است توصیه شود که تحت عمل جراحی جزئی قرار گیرد که به آن حفاری تخمدان لاپاروسکوپی (LOD) گفته می شود. این عمل تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. در اینجا یک برش کوچک در قسمت پایین شکم ایجاد می شود و یک میکروسکوپ از آن عبور می کند تا جراح بتواند اندام های داخلی را بررسی کند. سپس از گرما یا لیزر برای از بین بردن بافت غیر طبیعی که هورمون های مردانه مرتبط با PCOS را تولید می کند، استفاده می شود.

از کجا بفهمم کیست دارم یا باردارم؟

گاهی علائم کیست تخمدان و بارداری شبیه به هم است. عقب افتادن عادت ماهیانه، کمر درد، سرگیجه و نفخ و حتی حساس شدن سینه ها از علائم مشترک بین این دو است. پس اگر عادت ماهیانه شما به تاخیر افتاده به آزمایشگاه مراجعه کنید. با انجام آزمایش بتا، حاملگی شما مشخص می شود. در صورتی که تست بارداری منفی بوده پس باردار نیستید و باید برای تنظیم سیکل و بررسی علت این تاخیرها به متخصص زنان مراجعه کنید.

در پایان اینکه

اگرچه بروز کیست تخمدان به دلیل ترس از بدخیم بودن آن، اضطراب قابل توجهی در خانم ها ایجاد می کند، اما توجه داشته باشید که اکثر این ضایعات خوش خیم هستند. پس هنگامی که در دوران قاعدگی و مقاربت دچار اختلالاتی شدید و یا شاهد علائم غیر طبیعی در ناحیه شکم و لگن بودید، حتما به بهترین متخصص زنان در تهران مراجعه نمائید تا از بروز مشکلات جدی تر ایمن باشید.